Οι εννοιολογικοί χάρτες είναι ανοιχτού τύπου μαθησιακά εργαλεία. Ανήκουν στα συστήματα μάθησης μέσω ανακάλυψης, διερεύνησης και οικοδόμησης και είναι σχεδιασμένοι σύμφωνα με τη θεωρία του οικοδομισμού και του κοινωνικού εποικοδομισμού (constructivism & constructionism).

Στην παραπάνω εικόνα βλέπουμε έναν εννοιολογικό χάρτη για τους εννοιολογικούς χάρτες (Jonassen, 2000) που είναι γνωστοί ως "Γνωστικοί οργανωτές", "Σημασιολογικοί χάρτες", "Collaborative mind maps" και "concept maps". Η εικόνα αυτή μας προσδιορίζει και μας περιγράφει αυτά που πρέπει να ξέρουμε για τους εννοιολογικούς χάρτες:

• Με τους εννοιολογικούς χάρτες μπορούμε να παρουσιάσουμε τη γνώση, ενώ ταυτόχρονα μπορούμε να την προσδιορίσουμε μέσα από έννοιες (στους κόμβους του εννοιολογικού χάρτη) και να την περιγράψουμε μέσα από σχέσεις (στους συνδέσμους του εννοιολογικού χάρτη).
• Με τους εννοιολογικούς χάρτες μας δίνετε η δυνατότητα να μοντελοποιούμε τόσο τη δομημένη γνώση όσο και τη γνωστική της δομή, που απαιτούνται για τη λύση ενός προβλήματος.
• Τέλος, οι εννοιολογικοί χάρτες χρησιμοποιούνται για τον σχεδιασμό (καταιγισμό ιδεών-διατύπωση ιδεών και εναλλακτικών αντιλήψεων), την ολοκλήρωση και την αξιολόγηση της γνώσης.

Οι εννοιολογικοί χάρτες (concept maps) είναι εικονιστικές και γραφικές αναπαραστάσεις της πληροφορίας, οι οποίες παρουσιάζουν μικρές μονάδες πληροφορίας και τη σχέση μεταξύ αυτών των μονάδων.

Είναι εργαλεία οργάνωσης και παρουσίασης της γνώσης, που περιλαμβάνουν έννοιες, τοποθετημένες συνήθως σε ένα πλαίσιο ή σε κάποιο είδος παραθύρου, αλλά και τις σχέσεις μεταξύ των εννοιών ή των προτάσεων. Είναι μια τεχνική διδασκαλίας και μια στρατηγική μάθησης που σκοπεύει να βοηθήσει τους μαθητές να μάθουν έννοιες με ουσιαστικό τρόπο.

Έρευνες στην εκπαιδευτική θεωρία αλλά και στη γνωστική ψυχολογία φανερώνουν ότι η εικονιστική μάθηση βρίσκεται μεταξύ των καλύτερων μεθόδων για τη διδασκαλία μαθητών όλων των ηλικιών.

Οι τεχνικές εικονιστικής μάθησης, δηλαδή οι γραφικοί τρόποι επεξεργασίας εννοιών και παρουσίασης της πληροφορίας, μαθαίνουν στους μαθητές να αναπτύσσουν τη σκέψη τους και στη συνέχεια να οργανώνουν και να διαμορφώνουν προτεραιότητες σε νέες πληροφορίες.

Η τεχνική της εννοιολογικής χαρτογράφησης (concept mapping) αναπτύχθηκε από τον καθηγητή Joseph D. Novak, στο Πανεπιστήμιο Cornell. Βασίστηκε στις θεωρίες του David Ausubel για τη “μάθηση με νόημα”,  η οποία αναφέρεται στην προσαρμογή των νέων εννοιών στις ιδέες και αναπαραστάσεις (εναλλακτικές αντιλήψεις ή προϋπάρχουσες γνωστικές δομές) των μαθητών και στοχεύει στην ενίσχυση της εποικοδομητικής και ουσιαστικής μάθησης (meaningful learning). 

Θα ασχοληθούμε με τα παρακάτω εργαλεία εννοιολογικής χαρτογράφησης που εντάσσονται τόσο στην ασύγχρονη όσο και στη σύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση.

Επίλεξε με ποιο περιβάλλον θέλεις να ασχοληθείς για να μάθεις περισσότερα, να γίνεις expert και να κάνεις την αντίστοιχη εργασία:

- CmapTools

- Mindomo

ΠΡΟΣΟΧΉ: Τι δεν είναι εργαλείο εννοιολογικής χαρτογράφησης